فصلنامه زیست شناسی جانوری تجربی
سال هفتم شماره 2 (پیاپی 26، پاییز 1397)

خلیج فارس از اکوسیستم های دریایی با ارزش می باشد. ورود فاضلابهای صنعتی به ویژه از صنایع پتروشیمی واقع در خط ساحلی خلیج فارس، منجر به آلودگی گسترده آبزیان منطقه شده است. لذا، مطالعه حاضر با هدف بررسی تغییرات ساختار بافتی کبد در ماهیان شوریده و بیاح جمع آوری شده از خور موسی، واقع در شمال غربی خلیج فارس، جهت ارزیابی احتمال تاثیر آلاینده های منطقه بر این ماهیان، صورت گرفت. در این مطالعه 50 قطعه ماهی از پنج ایستگاه در خور موسی شامل پتروشیمی، غنام، زنگی، دورق و پاتیل جمع آوری شدند. همچنین، 10 قطعه از هر یک از گونه ها، از خور سجافی به عنوان ایستگاه شاهد جهت مقایسه با ایستگاه های مورد مطالعه جمع آوری شد. پس از اخذ نمونه از بافت کبد، نمونه ها در فرمالین 15 درصد تثبیت و بر اساس روش های مرسوم بافت شناسی کلاسیک مورد مطالعه قرار گرفت. دژنره شدن سیتوپلاسم، واکوئولاسیون هسته، رسوب هموسیدرین و سلول های خونی تخریب شده از تغییرات بافتی مشاهده شده بود. میزان درجه تغییرات بافتی به دست آمده در ایستگاه های پتروشیمی و پاتیل در هر دو گونه ماهی به طور معنی داری به ترتیب بالاتر و پایین تر از سایر ایستگاه ها بود. در هر دو گونه ماهی بیاح و شوریده تغییرات بافتی مشاهده شده در کبد، با میزان آلودگی ایستگاه ها رابطه داشت. در کل به نظر می رسد کبد شاخص مناسبی جهت ارزیابی آلودگی منطقه می باشد.

ماهی کپور علفخوار به علت سرعت رشد زیاد، توقع غذایی کم و مقاومت زیاد از گونه های اصلی کپور ماهیان در پرورش چندگونه ای محسوب می شود و ایده استفاده از پری بیوتیک اینولین در جیره غذایی آن می تواند موجب بهبود عملیات پرورش این گونه شود. لذا در این تحقیق تاثیر سطوح مختلف پری بیوتیک اینولین بر شاخص های رشد، بازماندگی و ترکیب لاشه در بچه ماهی آمور بررسی شد. تعداد 180 عدد بچه ماهی (10/0±51/4 گرم) به مدت 60 روز با پری بیوتیک اینولین به مقدار 1، 2 و 3 گرم هر کیلوگرم جیره که به طور همگن با جیره مخلوط شد، تغذیه شدند و گروه شاهد هیچ پری بیوتیکی را دریافت نکرد. نتایج نشان داد که بیشترین درصد افزایش وزن بدن، ضریب رشد ویژه و فاکتور وضعیت در تیمار 3 گرم اینولین در هر کیلوگرم جیره حاصل شد که با سایر تیمارها تفاوت معنی داری داشت (05/0p). در میزان چربی لاشه تفاوت معنی داری بین گروه 2 و 3 نسبت به سایر تیمارها مشاهده شد. همچنین بین تیمارهای پری بیوتیکی و گروه شاهد تفاوت معنی داری از لحاظ میزان خاکستر وجود داشت و حداقل میزان خاکستر لاشه در گروه شاهد مشاهده شد. بنابراین اگرچه افزودن اینولین تاثیر چندانی در بهبود ترکیبات مغذی بچه ماهیان نداشت اما توانست شاخص های رشد و تغذیه ای را به طور معنی دار بهبود دهد و افزودن 3 گرم اینولین در کیلوگرم جیره جهت افزایش رشد بچه ماهیان آمور توصیه می شود.

اکسیداسیون لیپیدها و رشد میکروبی از جمله عوامل موثر در فساد گوشت در شرایط یخچال می باشند. اسانس و پودر گیاهان دارویی دارای اثرات ضد میکروبی بوده و با تاثیر گذاشتن بر غشای سلول میکروبی از رشد برخی از باکتری ها جلوگیری می کنند. گیاه دارویی گشنیز با نام علمی کرواندروم ساتیویم (Coriandram sativum) به خاطر داشتن ماده موثره لینالول (Linalol) که از خانواده ترپن ها می باشد، از جمله گیاهان دارویی است که از قدیم مورد توجه و مصرف قرار گرفته است. در این مطالعه اثر عصاره گیاه دارویی گشنیز بر کیفیت و زمان ماندگاری و همچنین جلوگیری از فسادپذیری گوشت بره های پرواری نژاد سنجابی در مدت نگهداری در شرایط یخچال مورد ارزیابی قرار گرفت. نمونه گوشت بره پرواری نژاد سنجابی با غلظت های 1 درصد، 3 درصد و 5 درصد عصاره آبی گیاه دارویی گشنیز، همراه با تیمار شاهد، تیمارشده و به مدت 5 روز در دمای 4 درجه سانتی گراد نگهداری شدند. نمونه های شاهد و تیمارشده با آزمون های میکروبی (شمارش کلی، استافیلوکوکوس اورئوس و کلی فرم ها) و آزمون های شیمیایی (TBARS-PH) و حسی ارزیابی و مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج نشان داد عصاره گیاه دارویی گشنیز به خوبی توانست فساد میکروبی و TBARS لیپیدهای گوشت بره های پرواری را به تاخیر بیاندازد. در این راستا نمونه های تیمارشده با غلظت 1 درصد عصاره در مقایسه با غلظت های 3 و 5 در صد در افزایش زمان ماندگاری موثرتر بودند (5/0p

گونه های مختلف ماهیان می توانند دوره محرومیت غذایی یا گرسنگی را با استفاده از فعالیت اکتسابی مکانیزم های فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی که آنها را با شرایط نامناسب محیط سازگار می سازد تحمل نمایند مطالعه حاضر، به منظور بررسی اثر گرسنگی بر شاخصه های رشد، ترکیبات شیمیایی و ایمنی غیر اختصاصی بچه ماهی یلی خط کمانی طراحی گردید. در این تحقیق، 180 بچه ماهی یلی با میانگین طولی cm21/0±46/4 و وزنی g 30/0±98/1 به دو گروه تغذیه شده و تغذیه نشده و سه تکرار (30 قطعه ماهی در هر تکرار) در مخازن پلاستیکی L60 مورد بررسی قرار گرفتند. نمونه برداری از ماهی در 10، 20 و 30 روز محرومیت غذایی انجام شد. نتایج به دست آمده حاکی از کاهش معنی دار شاخص های رشد (ضریب رشد ویژه و وزن نهایی) ، ترکیبات شیمیایی (پروتئین، چربی) گروه تغذیه نشده در مقایسه با گروه تغذیه شده است (05/0>P). در پایان دوره آزمایش، سطح لیزوزیم در گروه تغذیه نشده به طور معناداری افزایش یافت (05/0>P). نتایج حاضر نشان می دهد که ماهی یلی خط کمانی می توانند با دوره 1 ماهه گرسنگی سازش یافته و از ذخایر پروتئین و چربی به عنوان منابع انرژی مورد استفاده قرار می دهد.

دوزیستان شکارچیان فرصت طلبی هستند که از منابع غذایی با فراوانی بیشتر در محیط اطرافشان تغذیه می کنند. این گروه، به دلیل تغذیه از حشرات، دارای اهمیت بسزایی در تعادل و کنترل بیولوژیکی آفات کشاورزی اکوسیستم های مختلف هستند. در این تحقیق که در سال 1395 در شمال غرب استان گیلان انجام گرفت، ضمن بررسی وضعیت زیستی گونه در معرض آسیب وزغ تالشی (Bufo eichwaldi) ، محتویات معده57 نمونه، به روش شستشوی معده (stomach flushing) بررسی و الگوی غذایی این گونه مشخص گردید. 642 گزینه غذایی (عمدتا بی مهرگان) و غیر غذایی (بقایای گیاهی و سنگ ریزه) از محتویات معده جمع آوری و شناسایی گردید. گزینه های غذایی مربوط به 4 شاخه جانوری، عمدتا بندپایان (3/83%) و 7 رده بودند که رده حشرات با 14 راسته، و در بین آن ها، راسته بال غشائیان (Hymenoptera) و قاب بالان (Coleoptera) دارای بیشترین مشاهده بودند که تنوع بالای گزینه های غذایی این گونه انعکاسی از تنوع بالای بی مهرگان منطقه مورد مطالعه است. هر چند منطقه مورد مطالعه دارای شرایط اقلیمی مناسب زیست این گونه می باشد، اما متاسفانه در سالیان اخیر فعالیت های انسانی، به خصوص تخریب زیستگاه، باعث کاهش تعداد این گونه آسیب پذیر شده، به گونه ای که اخیرا در فهرست گونه های در معرض آسیب IUCN قرار گرفته است.

پرتو ایکس یکی از انواع پرتوهای الکترومغناطیسی یونساز می باشد که کاربرد فراوانی در حرفه پزشکی و صنعت دارند ولیکن دارای اثرات مخربی نیز می باشند. مطالعه حاضر به منظور بررسی تاثیر پرتو ایکس بر تعداد و میزان تحرک سلول های اسپرم موش صحرایی نر بالغ انجام گرفته است. 40 سر موش صحرایی نر به ترتیب در دو گروه تیمار با اشعه ایکس با دستگاه رادیولوژی واریان و گروه کنترل قرار گرفتند. سپس تعداد کل اسپرم ها و همچنین میزان تحرک آنها در هر دو گروه با استفاده از آزمون آماری T-test مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که پرتوایکس باعث کاهش معنی داری در تعداد کل اسپرم ها شد. تعداد اسپرم های مرده و بی حرکت در شرایط تیمار با پرتو ایکس نسبت به گروه کنترل افزایش معناداری داشت. ولیکن تعداد اسپرم های فعال و با حرکت پیشرونده و اسپرم های دارای حرکت کمتر و غیر پیشرونده در گروه تیمار با پرتو ایکس نسبت به گروه کنترل اختلاف معناداری نداشت. چنین نتیجه گیری می شود پرتو ایکس می تواند اثرات مخربی را بر سیستم تولید مثلی مردان، از جمله کاهش تعداد و قدرت تحرک اسپرم داشته باشد.

ملخ Chrotogonus trachypterus (Orth. : Pyrgomorphidae) ، از آفات بومی و مهم سیستان بوده و خسارت قابل توجهی را به محصولات زراعی، به خصوص در مرحله گیاهچه ای آن ها، وارد می آورد. به منظور معرفی عامل کنترل بیولوژیک، کارایی جدایه ای بومی از قارچ Trichoderma harzianum در کنترل میکروبی حشرات کامل ملخ C. trachypterus در قالب طرح بلوک کاملا تصادفی به صورت آزمایش فاکتوریل و در سه تکرار به روش موضعی در شرایط آزمایشگاهی مورد بررسی قرار گرفت. پس از انجام آزمایش های مقدماتی، پنج غلظت 104×1، 105×1، 106×1، 107×1 و 108×1 کنیدی/ میلی لیتر آب مقطر حاوی Tween®80 05/0%، تهیه و با استفاده از میکرواپلیکاتور در زیر پیش گرده حشرات کامل قرار داده شد. حشرات کامل شاهد با آب مقطر حاوی Tween®80 05/0%، تیمار شدند. مرگ ومیر تجمعی ملخ ها، به صورت روزانه تا 15 روز پس از شروع آزمایش، ثبت شد. داده ها با استفاده از روش لگاریتم- پروبیت برازش گردیدند. نتایج آزمون بیماریزایی نشان داد جدایه قارچی روی حشرات کامل بیماری زا بوده و درصد مرگ ومیر حشرات کامل با افزایش غلظت سوسپانسیون کنیدی قارچ افزایش یافت. نتایج نشان دهنده بالاترین میانگین درصد و مرگ ومیر (75%) در غلظت 108×1 کنیدی/ میلی لیتر و پائین ترین درصد و مرگ ومیر (25%) در غلظت 104×1 کنیدی/ میلی لیتر بود (05/0p<). مقدار به دست آمده LC50 معادل 106×01/1 کنیدی در میلی لیتر بود. این اولین گزارش از بیمارگری قارچ T. harzianum روی ملخ C. trachypterus است.

محرومیت غذایی و غذادهی مجدد، ارتباط ویژه ای با مکانیسم احتمالی رشد جبرانی و کاهش هزینه تغذیه ماهیان دارد. شاخص های مختلف نظیر کارایی تغذیه، رشد و تغییرات ترکیب لاشه به منظور بررسی مکانیسم احتمالی جبران عقب افتادگی رشد در بچه ماهی پنگوسی (Pangasius sutchi) با وزن متوسط g24/0±27/1، در شرایط آزمایشگاهی در شهرستان قم، به مدت 60 روز و در قالب یک طرح کاملا تصادفی و با چهار تیمار و سه تکرار اجرا شد. در این آزمایش، یک گروه کنترل (بدون دوره محرومیت غذایی) و تیمارهایی با سیکل متناوب 1 روز گرسنگی و 4 روز غذادهی (تیمار1) ، 3 روز گرسنگی و 12 روز غذا دهی (تیمار2) ، 6 روز گرسنگی و 24 روز غذا دهی (تیمار3) طراحی گردید. در پایان دوره آزمایش، ضریب رشد ویژه و ضریب کارایی پروتئین کل دوره آزمایش، در تیمارهای با محرومیت غذایی نسبت به گروه کنترل بهبود یافت (05/0>P). بیشترین میزان چربی (98/0±93/26%) و کمترین میزان پروتئین (44/0±43/6%) لاشه در تیمار3 مشاهده شد (05/0>P). اما بین تیمار 1 و2 تفاوت معنی داری مشاهده نشد. نتایج نشان دادند که بچه ماهی پنگوسی، توانایی تحمل محرومیت غذایی و جبران عقب افتادگی رشد تا 6 روز گرسنگی را دارد و منجر به بهبود چربی لاشه شد.

شته جالیز Aphis gossypii Glover (Hem. : Aphididae) از گونه های چندخوار و خسارت زا در مزارع و گلخانه ها می باشد. هم اکنون مبارزه با شته ها به استفاده از حشره کش های شیمیایی وابسته است. به دلیل استفاده مداوم سموم، گونه های فراوانی از شته ها به تعداد زیادی از ترکیبات شیمیایی مقاوم شده اند. بنابراین در مدیریت تلفیقی شته ها جستجوی روش جایگزین جهت مبارزه با این آفات ضروری می باشد. در این مطالعه، بررسی کیفی ترکیبات شیمیایی عصاره اتانولی علف شور (Salsola imbricate) انجام و اثر حشره کشی آن روی شته جالیز در شرایط آزمایشگاهی در قالب طرح کاملا تصادفی بررسی شد. نتایج حاصل از آزمایش ها نشان داد، عصاره علف شور جنوبی در غلظت های بین 63/33 تا 99/2016 میکرو گرم بر سانتی متر مربع باعث 20 تا 73 درصد تلفات شته بالغ شد و مقدار غلظت کشنده 50 درصد (LC50) پس از 24 ساعت از کاربرد عصاره روی شته، 06/340 میکروگرم بر سانتی متر مربع محاسبه گردید. بررسی کیفی ترکیبات عصاره اتانولی علف شور نشان داد که این گیاه، دارای ترکیبات با خواص حشره کشی از جمله فلاونوئید، استروئید، تانن، تری ترپنوئید و گلیکوزید بوده، اما فاقد ساپونین می باشد.

هدف از این مطالعه، بررسی تغییرات شکل بدن گونه های مختلف بلیزم (Barbus spp.) در مناطق پراکنش آن در ایران، یعنی حوضه های خزر، ارومیه و دجله با استفاده از ریخت سنجی هندسی بر پایه لندمارک است. نتایج تحقیق حاضر می تواند به درک بهتر الگوی تغییرپذیری ریختی و تکامل در حال پیشرفت این ماهیان در منابع آبی این حوضه ها کمک نماید. بدین منظور تعداد 128 قطعه ماهی بلیزم از این سه حوضه توسط تورهای پره، دام و پرتابی در تابستان 1389 نمونه برداری شد. پس از عکس برداری از سمت چپ نمونه ها، تعداد 14 نقطه لندمارک بر روی تصاویر دو بعدی حاصل با نرم افزار TpsDig2 قرار داده شد. داده های حاصل پس از آنالیز پروکراست، با روش های آماری چندمتغیره آنالیز عوامل اصلی (PCA) و آنالیز متغیرهای کانونی (CVA) تحلیل شدند و سپس الگوهای تغییر شکل هرگونه نسبت به شکل اجماعی (میانگین همه جمعیت ها) در شبکه تغییر شکل مصورسازی گردید. در آنالیز PCA تفاوت معنی داری بین گونه ای مورد مطالعه یافت نشد ولی در آنالیز CVA تا حدودی گونه ها از یکدیگر تفکیک شدند. جدایی ریختی وابسته به زیستگاه، تغییرپذیری ریختی و تکامل در حال پیشرفت شکل بدن جمعیت های مختلف و تا حدودی ارتباط بین فاصله جغرافیایی و تمایز ریختی بلیزم را تحت تاثیر شرایط محیطی حوضه های محل زیست نشان داد. بنابراین، احتمالا با توجه به مطالعات قبلی، این سه گونه باید به عنوان گونه های مجزا در نظر گرفته شوند.

جلبک کلرلا (Chlorella sorokiniana) حاوی متابولیت های ارزشمندی مانند پروتئین ها، ترکیبات آنتی اکسیدان، لیپیدها، ویتامین ها و مواد معدنی است و به عنوان غذای جانوران ودارو مورد استفاده قرار می گیرد. به همین دلیل در پژوهش حاضر، اثر تغییر شرایط کشت، جهت تولید مکمل غذایی مغذی تر از جلبک برای تغذیه آبزیان بررسی شد. بدین منظور، جلبک ها در محیط کشت پایه بولد اصلاح شده Bold (BBM) کشت شد و به عنوان منبع کربن به آن5 گرم در لیتر گلوکز افزوده شد. سپس اثر pH، افزودن تیامین پیروفسفات، تغییر مقدار نیترات و فسفات، افزودن مخمر و فقدان گلوکز، بر روی رشد و محتویات متابولیت های جلبک مورد بررسی قرار گرفت. بیشترین میزان افزایش رشد، محتوای آنتی اکسیدان ها، پروتئین وبرخی موادمعدنی در کشت های جلبکی، در محیط های کشت حاوی غلظت دو برابر نیترات و فسفات واجد تیامین پیروفسفات و بدون تیا مین پیروفسفات به دست آمد. افزودن مخمر به شکل غیرمعنی داری سبب افزایش وزن خشک و کاهش آنتی اکسیدان ها شد. افزودن تیامین پیروفسفات به تنهایی و کاهش اندک اسیدیته اثر چندا نی بر رشد و محتوای متابولیت ها در جلبک مورد مطالعه نداشت. فقدان گلوکز سبب کاهش چشمگیر رشد جلبک شد.

اولین گام در مدیریت و حفاظت از گوشت خواران بزرگ جثه، آگاهی از تراکم جمعیت مورد نظر است و برآورد تراکم نیازمند شناخت الگوی پراکنش گونه در سطح سیمای سرزمین می باشد. در این تحقیق الگوی پراکنش و تراکم خرس قهوه ای (Ursus arctos syriacus) با استفاده از نمایه استاندارد شده موریسیتا (SMI) و نمونه گیری خوشه ایتطبیقی (ACS) در محدوده شهرستان ارسنجان در استان فارس تعیین گردید. کار میدانی و شمارش نمایه های حضور در قالب پلات های نه کیلومتر مربعی (3×3) انجام شد. تعداد کل پلات های نمونه گیری 300 پلات در کل ناحیه مورد مطالعه بود. نتایج نمایه SMI نشان داد که الگوی پراکنش این گونه به صورت کپه ای و افراد آن عمدتا در منطقه شکار ممنوع کوه خم تجمع یافته اند. نتایج ACS بر اساس هشت نمونه از لانه های فعال زمستان خوابی نشان داد که تراکم خرس قهوه ای 031/0 فرد در هر سلول و 0034/0 فرد در هر کیلومتر مربع در کل محدوده مورد مطالعه می باشد. در نهایت پیشنهاد می شود که لانه های زمستان خوابی شاخص مناسبی در ارزیابی جمعیت خرس قهوه ای می باشد که از آن می توان در برآورد تراکم و فراوانی نسبی این گونه در سایر زیستگاه ها و پایش جمعیت در سال های متوالی استفاده کرد.

قرارگیری دو مجموعه نورونی پرواپیوملانوکورتین (POMC) و نوروپپتید Y (NPY) در هسته قوسی هیپوتالاموس، بیانگر نقش کلیدی این هسته در تنظیم تعادل انرژی بدن می باشد. از عوامل تاثیرگذار در تعادل انرژی بدن می توان به ورزش اشاره نمود. تا کنون اثرات ورزش بر بیان ژن های موثر بر اشتها (POMC وNPY) ، تغییرات وزن و اشتها به طور کامل مشخص نگردیده است، از این رو در بررسی حاضر اثرات ورزش متوسط منظم یک ماهه بر تغییرات سطح سرمی کورتیکو استرون به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار در اشتها، و بیان ژن POMC وNPY پرداخته شد. 14 سر موش صحرائی نر بالغ نژاد ویستار به طور تصادفی به دو گروه کنترل و ورزش متوسط منظم یک ماهه تقسیم شدند. هسته قوسی موش ها پس از یک ماه ورزش با شدت 22متر در دقیقه از کل مغز جدا شده و برای سنجش بیان ژن های POMC و NPY هیپوتالاموسی به کمک روش Real time -PCR در فریزر 80- نگهداری شدند. در ضمن نمونه سرم نیز برای ارزیابی سطح هورمون کورتیکواسترون توسط روش ELISA تهیه شد. در پایان داده ها به کمک روش t-test در نرم افزار SPSS-16 مورد انالیز قرار گرفتند. بیان ژنی، ژن POMC در گروه تیمار با ورزش نسبت به گروه کنترل کاهش یافته بود (05/0>P) اما در مقابل در گروه ورزش نسبت به کنترل در بیان ژن NPY تفاوت معنی داری مشاهده نشد. سطح سرمی هورمون کورتیکواسترون در گروه تیمار با ورزش نیز کاهش داشت (05/0>P). اشتها این گروه نسبت به گروه کنترل افزایش معنی داری نشان داد (05/0>P) در حالی که کاهش وزن، معنی داری نبود. ورزش متوسط منظم در کاهش استرس موثر می باشد، اما احتمالا به دلیل افزایش بیان ژن نوروپپتید ان-ارکسیژنیک پرواوپیوملانوکورتین به تنهایی برای کاهش وزن کفایت نمی کند.